Vredesdagen
Sinds de oprichting in Zondereigen in 2008 van een zo getrouw mogelijke reconstructie van de dodendraad, werd hieraan een pedagogisch project voor Baarlese basisscholen gekoppeld: de “vredesdagen”. In overleg met de grensoverschrijdende werkgroep cultuurprogrammatie van de Baarlese scholen organiseert heemkundekring Amalia van Solms sinds 2009 tweejaarlijks een dag vredesopvoeding voor leerlingen van de twee hoogste klassen van alle Baarlese basisscholen (de leerjaren 5 en 6 in Baarle-Hertog en de groepen 7 en 8 in Baarle-Nassau). Ook de basisschool van Weelde-Statie sluit hierbij aan. Zo bereiken we om de twee jaar ruim tweehonderd leerlingen, verspreid over drie dagen.
Twee doelstellingen die kaderen in de eindtermen van het basisonderwijs staan voorop: de leerlingen vertrouwd maken met de gebeurtenissen van WO I in de regio van Baarle en meewerken aan vredesopvoeding en verdraagzaamheid. Oorlog of vrede? Het is een keuze die door mensen wordt gemaakt. Wij kiezen heel nadrukkelijk voor de vrede. Daarom noemen wij deze lesdag ook een vredesdag.
WO I in woord en beeld
Elke dag begint met twee gezamenlijke PowerPoint-presentaties. De eerste presentatie (“WO I in de Westhoek”) vertelt over de Belgische soldaten in de Eerste Wereldoorlog: de aanleiding van de oorlog, het verloop van de gevechten (gewonden, krijgsgevangenen, geïnterneerden), het frontleven, nieuwe wapens, vernielingen, gekwetste en gesneuvelde soldaten. Alle onderwerpen worden waar mogelijk vanuit een Baarlese invalshoek benaderd.
De tweede presentatie (“WO I in Zondereigen”) vertelt een ander verhaal. Niet de soldaten, maar de burgers uit de grensregio staan centraal. Komen aan bod: de Nederlandse mobilisatie, inkwartiering, grensbewaking, vluchtelingen, bezetting (Nederland en de Belgische enclaves bleven vrij), dodendraad, opeisingen, censuur, voedseltekort, draadloos zendstation en bevrijdingsoptocht. Zondereigen staat in deze presentatie centraal, maar ook Baarle-centrum, Ulicoten, Castelré en Weelde-Statie komen aan bod.
Nabespreking
Daarna worden kleine groepjes gevormd. Vertrekkend van foto’s uit de computerpresentaties en met verwijzingen naar hedendaagse voorbeelden wordt een inleefgesprek met de kinderen op gang gebracht om te peilen naar hun mening, reacties en gevoelens. Dat is een belangrijk onderdeel van de beoogde vredesopvoeding. Aan bod komen de thema’s kindsoldaten, mobilisatie, vluchten en voedseltekort.
Creatief moment
Vaak is het voor leerlingen van de basisschool gemakkelijker om gevoelens in beelden uit te drukken. Een tekening zegt soms veel meer dan een kind onder woorden kan brengen. Daarom wordt ook een creatief moment ingelast. De leerlingen kunnen vrij kiezen uit de volgende opdrachten: het maken van een tekening over wat hen raakte in de PowerPoint-presentaties, het maken van een tekening bij gedichten over oorlog/vrede, het zelf schrijven van een gedichtje, het decoderen van enkele geheime boodschappen van het zendstation in Baarle of het oplossen van een rebus. Na een tussendoortje stappen we op de fiets en brengen een bezoek aan drie locaties.
Het vroegere grensstation
Onze eerste halte is het oude perron van het grensstation in Weelde Station. In 1906 werd aan de grens een groot station gebouwd dat deels op Nederlands en deels op Belgisch grondgebied stond. Het speelde een belangrijke rol tijdens de Eerste Wereldoorlog. Duizenden Belgische vluchtelingen kwamen te voet of met de trein hiernaartoe. De meesten werden verderop in Nederland naar grote opvangkampen doorgestuurd. Een kleinere groep van ongeveer 1.500 vluchtelingen werd gedurende langere tijd in loodsen opgevangen. Het Belgische deel van het station werd in de herfst van 1914 door Duitse soldaten bezet. Midden 1915 werd het station door de Duitsers met een elektrisch geladen draad in tweeën gedeeld. De dodendraad liep dwars door het stationsgebouw.
In de buurt van het grensstation organiseren we een inleefspel om te ervaren wat “op de vlucht gaan” precies betekent. Met welke problemen je geconfronteerd wordt en hoe belangrijk het is om samen te werken en de juiste keuze te maken van de voorwerpen die je op de vlucht meeneemt.
Vredesmonument de Dodendraad
Dan volgt een geleid bezoek aan het “Vredesmonument de Dodendraad” in Zondereigen.
De leerlingen krijgen een antwoord op vragen zoals: hoe zag de dodendraad eruit, hoe functioneerde hij, waarom werd de draad opgericht, wat waren de gevolgen, hoe werd hij bewaakt, waarom probeerden mensen de draad te passeren, hoe slaagden zij erin, welke slachtoffers vielen er in Baarle te betreuren, … De leerlingen plaatsen zelf het vouwraam tussen de draden om de dodendraad te overwinnen. Ook werpen ze blikken dozen met tekstfragmenten uit echt gesmokkelde brieven over de draad en wordt er verwezen naar de wereldactualiteit: het hek tussen de USA en Mexico, de muur tussen Israël en Palestina, enzovoort.
Bezoek aan een tentoonstelling
Nog in Zondereigen bezoeken de leerlingen een thematentoonstelling van de organisatie “Jeugd en Vrede” uit Mechelen. Aan de hand van werkkaarten met een tiental vragen doorlopen de leerlingen de tentoonstelling. Het is een goede mix van informatie en speelse opdrachten. “Niets is wat het lijkt” (over armoede) en “Kindsoldaten” zijn twee thema’s die aan bod kwamen.